De schipholbrand in de nacht van 26 op 27 oktober 2005 doodde 11 illegaal verklaarde migranten in het detentiecomplex op Schiphol Oost. Het leven van vele overlevenden werd verwoest. Na onderzoek moesten twee ministers aftreden. Het eerste slachtoffer van de brand werd vervolgd, gedeporteerd naar Libië en vrij gesproken door de Hoge Raad.
We Are Here, To make a life again. Together as one.
20 jaar Schipholbrand: Het Nederlandse detentiecomplex
door Jo van der Spek, van stichting M2M, Migrant 2 Migrant
De Schipholbrand van 2005 is een tragische gebeurtenis die de kern raakt van het Nederlandse vreemdelingenbeleid en zijn falen in de omgang met ongedocumenteerde migranten. In de nacht van 26 op 27 oktober ontstond er een brand in het detentiecomplex Schiphol-Oost, waarbij elf migranten het leven lieten en vele anderen gewond raakten. De meeste slachtoffers werden vastgehouden voor uitzetting, en hun dood bracht niet alleen verwoestende gevolgen voor hun families, maar ook een politieke aardverschuiving in Den Haag.
Twee ministers, Piet Hein Donner (CDA) van Justitie en Sybilla Dekker (VVD) van VROM, traden af als gevolg van het falen van de overheid in deze kwestie. Maar het achterliggende systeem van vreemdelingendetentie bleef vrijwel onaangetast, terwijl de morele en juridische verantwoordelijkheid van de staat vaag bleef.
Nu, bijna twintig jaar later, blijft deze tragedie resoneren, niet alleen als een herinnering aan het falen van het Nederlandse beleid, maar ook als een symbool van de onmacht van Europese staten om rechtvaardig om te gaan met de zogenaamde “illegale” vreemdeling.
Het probleem met de “illegaal”
Een groeiende groep migranten zonder papieren vormt een probleem voor de Nederlandse staat. Zij worden, ondanks hun aanwezigheid, uitgesloten van het officiële bestaan. Onderzoekers schatten dat er tussen de 150 en 200 duizend ongedocumenteerde migranten in Nederland wonen. Deze groep non-subjecten wordt onderworpen aan allerlei maatregelen die hen moeten controleren, opsluiten, en uiteindelijk deporteren.
Het dilemma voor een land dat zich wereldwijd presenteert als hoeder van mensenrechten is duidelijk: hoe voer je een beleid van uitsluiting en deportatie uit zonder je eigen reputatie te schaden? De Schipholbrand toonde aan dat dit niet mogelijk is zonder onmenselijkheid en politieke nalatigheid.
De ramp en de politieke gevolgen
De brand in het detentiecomplex was het gevolg van een reeks fouten en politieke keuzes. Het gebouw, samengesteld uit zeecontainers, was brandgevaarlijk en voldeed niet aan de veiligheidsvoorschriften. Ondanks eerdere incidenten en waarschuwingen, werd er niets gedaan om de situatie te verbeteren.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde in 2006 dat de brand veel minder slachtoffers had geëist als de veiligheidsvoorschriften waren nageleefd. Toch werd er weinig gedaan om de diepere oorzaken van het systeem te onderzoeken.
Donner’s aftreden leek een daad van verantwoordelijkheid, maar was in feite een manier om een breder politiek debat te voorkomen. Door zichzelf op te offeren als een politieke zondebok, kon hij vermijden dat de fundamentele ethiek van vreemdelingendetentie ter discussie werd gesteld.
Voorwaardelijk opzet en de juridische zondebok
Een van de meest controversiële aspecten van de nasleep van de brand was de veroordeling van Ahmed Issa, een Libische migrant die de brand zou hebben veroorzaakt door een brandende sigaret in zijn cel te laten vallen. Hij werd veroordeeld op basis van “voorwaardelijk opzet“, wat inhoudt dat hij bewust een risico nam dat anderen schade zouden sterven.
Deze veroordeling werd later gecorrigeerd door de Hoge Raad, maar het maakte duidelijk dat de staat een juridische zondebok nodig had om de aandacht af te leiden van haar eigen falen. De focus op Issa’s rol in de brand was een manier om de structurele tekortkomingen van het detentiebeleid te verdoezelen.
De bredere context: het Europese immigratiebeleid
In de jaren na de Schipholbrand heeft de Europese Commissie haar vreemdelingenbeleid aangescherpt, met als gevolg de bouw van meer detentiecentra aan de grenzen van Europa. Het nieuwe gemeenschappelijk uitvoeringsplan Asiel- en Migratiepact, dat is ontworpen om migranten buiten de grenzen te houden, zal leiden tot nog meer gesloten centra. Deze aanpak brengt grote risico’s met zich mee, zoals blijkt uit eerdere incidenten, waaronder de brand in het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos.
De Europese Unie en haar lidstaten moeten zich realiseren dat het verplaatsen van detentie naar de grenzen van Europa de verantwoordelijkheid niet wegneemt. Het creëert juist nieuwe mogelijkheden voor nalatigheid en schendingen van mensenrechten.
Conclusie: Het dilemma van Donner en de toekomst van het immigratiebeleid
De Schipholbrand legde het falen van het Nederlandse detentiebeleid bloot, maar de onderliggende problemen blijven bestaan. De illegale vreemdeling blijft een symbolische confrontatie met de staat aangaan, een herinnering aan de zwakheid van het systeem dat hen probeert te ontkennen. Migranten, hoewel illegaal verklaard, belichamen het falen van het systeem door er toch te zijn.
Het aftreden van Donner was geen moedige daad, maar een manier om verantwoordelijkheid te ontlopen. De staat moet erkennen dat het opsluiten en deporteren van migranten niet alleen onmenselijk is, maar ook in strijd is met de kernwaarden die Nederland beweert te verdedigen.
Het immigratiebeleid moet zich richten op menselijkheid en rechtvaardigheid. Het is tijd om te stoppen met het opsluiten van migranten alsof ze pakketten zijn die verkeerd zijn bezorgd. Zoals de overlevende van de Schipholbrand zei: “We are not bananas.”
Amsterdam, oktober 2024
Mustapha Mujahid, Cheikh Papa Sakho and Jo van der Spek (from right to left) gave a presentation in oktober 2018 in the Basis voor Aktuele Kunst in Utrecht. In English.
You may start the video at 31.37
Propositions #7/3: Testify – Ana Naomi de Sousa and Migrant 2 Migrant Foundation
____________________________________
We are here
To make a life again
Together as one
De herdenking op 26 oktober 2017
Op de foto hieronder Cindy Kerseborn en Mustapha Mujahid. Ook Gladys en Stanley Toekaja waren erbij. M2M bracht stickers aan met het logo en de QR Code die verwijst naar deze site.
In de nacht van 26 op 27 oktober 2005, op Schiphol Oost:
‘Achteruit jij, anders schiet ik je door je kop.’ De marechaussee blaft zijn woorden in mijn gezicht. Voor ik het weet, kijk ik in de loop van een geweer. De ogen van de man staan strak en ik verstijf van angst. Velen van ons zijn op tijd uit onze cellen bevrijd, maar we zijn nog niet compleet. Ik hoor het gegil en geschreeuw van de mensen die nog vastzitten. Ik hoor het gebonk van hun machteloze vuisten op de deuren. Ik moet terug. Hier mogen geen mensen doodgaan. Ineens denk ik aan de Oekraïense vrouw en mijn gedachten gaan terug naar woensdagmiddag. Toen heb ik haar nog gezien in de recreatieruimte. In tranen bij het afscheid van haar man.
Dat beeld grijpt me bij de keel. Zij zit nog vast, maar deze vrouw moet mee. Ik wil niet dat ze doodgaat. Het mag niet. Het kan niet. Ik wil naar haar toe. ‘Die vrouw in cel 14 moeten we redden’, schreeuw ik tegen de rest.
Maar ik krijg de kans niet. Voor ik weet wat er gebeurt, wordt er een dienstwapen getrokken en op mij gericht. Binnen een half uur kijk ik twee keer de dood in de ogen. Ik ben gevlucht uit een brandende cel en nu dreig ik te worden doodgeschoten. En dat alleen maar omdat ik iemands leven wil redden.
Proloog van het boek #Alarmbellen, het verhaal van Chafik Chnachi, opgetekend door Yvonne de Haan.
De komende herdenking is op 26 oktober, bij het monument.
Verzamelen om 17 uur bij M2M, van Ostadestraat 49, 1072SN Amsterdam.
De laatste herdenking was op vrijdag 28 oktober 2016 in Casa Migrante in de Van Ostadestraat 268 in Amsterdam.
Padre Theo Beusink van Casa Migrante was zo vriendelijk ons zijn mooie ruimte aan te bieden. Padre Theo is nauw betrokken bij de brand, o.a. doordat hij Maribel kende. Hij verwelkomt ons, met een aanmoedigend woord.
’s Middags bezochten we het monument op Schiphol Oost.
In de mooie bibliotheek van Casa Migrante was een tentoonstelling met kunstwerken van o.a. Papa Sakho, Corina Karstenberg en Roland van den Berghe.
Jo van der Spek van M2M presenteerde deze nieuwe website: schipholbrand.net
Mustapha Mujahid (op de foto hierboven), Walied Edries (klik op zijn naam en luister naar hem) Chafik Chnachi (foto hierboven bij het monument) vertelden over hun ervaringen tijdens en na de brand.
Fazal Babak vertelde wat hij de afgelopen 11 jaar geleerd heeft.
De luchtfoto hierboven geeft een beeld van na de sloop van de gevangenis.
Als je goed Frans, Engels of Arabisch of Spaans kunt schrijven, help ons dan SVP met het vertalen van deze pagina. Bedankt!
Bij het monument
Het Platform Vluchtelingen Haarlemmermeer organiseerde op woensdag 26 oktober om 7 uur ’s avonds ook een korte samenkomst bij het monument.
Papa Sakho: “They ask me do I feel good. Do I feel good? People die!”
Papa Sakho was de enige overlevende bij de korte herdenking van de Schipholbrand bij het monument op Schiphol Oost.
We are Here
To make a life again.
Together as one.
Luister naar de speech van Jo en Sakho, onder het lawaai van de landende vliegtuigen…
Aandacht
De belangstelling voor de brand is nog steeds groot. De ramp is niet vergeten. Maar de lessen zijn nog niet geleerd. Want nog steeds worden afgewezen vluchtelingen en andere mensen zonder de juiste papieren opgesloten in gevangenissen, en nog steeds is er brandgevaar.
Revijara Oosterhuis van Stichting LOS schreef ons “Top dat jullie dit doen! Zijn jullie wel op de hoogte van het rapport dat wij zojuist hebben uitgebracht? Waarin wij concluderen dat de Lessen Schipholbrand in de wind geslagen zijn. Misschien vinden jullie het leuk om hier ook aandacht aan te besteden.
Chafiq Chnachi heeft een boek gemaakt over zijn leven in en na de brand. Het heet #Alarmbellen. Het is te koop via bol.com voor 16,50 Euro.
Migrant to Migrant
Papa Sakho en Jo van der Spek zijn nog steeds actief als M2M, Migrant to Migrant.
Stichting M2M ondersteunt ook de beweging Wij Zijn Hier in Amsterdam in hun streven naar een Normal Life. We willen ook weer radio uitzendingen gaan maken, zoals vroeger in het Blauwe Huis.
We Are Here
To Make a Life Again
Together as One
Hartelijke groeten van Papa Sakho en Jo van der Spek
Jo = m2m<a>streamtime.org
Sakho = papasakho10<a>gmail.com
M2M Migrant 2 Migrant
Address: Van Ostadestraat 49c
1072SN Amsterdam NL
Dit zijn de namen:
https://jokekaviaar.nl/brand!.html#slachtoffers
Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid:
Het monument vind je op Ten Pol 1438AH, Oude Meer
https://goo.gl/maps/tvjWhBMqgBr
